Mwy o Newyddion
Taflu goleuni newydd ar esblygiad dyn
Sut y mae newidiadau hanesyddol yn yr hinsawdd wedi dylanwadu ar esblygiad a mudo dyn?
Dyma’r cwestiwn sydd wedi arwain ymchwilwyr o Brifysgol Aberystwyth i dyllu ddydd a nos, ac i ddyfnderoedd mawr, mewn llyn sydd wedi sychu yn nwyrain Affrica.
Bydd Prosiect Tyllu Bahir Chew, mewn rhan anghysbell o dde Ethiopia, yn darparu cofnod gwaddodol o newidiadau mewn glaw, tymheredd a llystyfiant sy'n ymestyn dros y 500,000 o flynyddoedd diweddaraf esblygiad dyn.
Mae Chew Bahir, un o gadwyn o fasnau llyn yn Nyffryn Hollt Mawr Affrica, yn agos at safleoedd canfod y ffosilau cynharaf o'n rhywogaethau, yr Homo sapiens dynol modern.
Wrth sôn am bwysigrwydd y prosiect, dywedodd yr Athro Henry Lamb o Adran Daearyddiaeth a Gwyddorau Daear Prifysgol Aberystwyth: “Mae syniadau am sut y gallai newid yn yr hinsawdd fod wedi dylanwadu ar ymddangosiad a’r modd y gwasgarodd bodau dynol modern wedi parhau’n ddirgelwch i raddau helaeth. Byddwn nawr yn gallu cymharu data ffosilaidd ac archeolegol â chofnod manwl o amrywiadau yn yr hinsawdd. Bydd hyn yn ein galluogi i brofi’n fwy trylwyr y damcaniaethau hyn.”
Cwblhawyd y gwaith tyllu yn ddiweddar gan dîm rhyngwladol, a chyrhaeddwyd dyfnder terfynol o 278m, mewn dau dwll cyfagos.
Ar sail tyllu peilot blaenorol, dylai’r creiddiau hyn ddarparu cofnod gwaddodol o’r hanner miliwn o flynyddoedd diweddaraf, o leiaf. Bu rhaid dod â’r gwaith i ben ar ôl i 32 o rodenni tyllu gael eu torri a’u colli, gan gynnwys ebillion tyllu hanfodol.
Roedd yr amgylchiadau ar y fflatiau llaid y llyn hynafol yn llafurus. Bu rhaid i’r tîm o wyddonwyr a thyllwyr, o'r Almaen, Ethiopia, UDA a'r DG, ymgodymu â mosgitos, tryciau’n mynd yn sownd yn y mwd, gwres, glaw a stormydd llwch, ynghyd â'r holl anawsterau logistaidd o weithredu mewn amgylchedd anghysbell a heriol.
Mae'r creiddiau’n awr yn cael eu cofnodi yn LacCore, Canolfan Creiddiau Llynnol Genedlaethol yr Unol Daleithiau ym Mhrifysgol Minnesota.
Bydd y tîm yn ailymgynnull ym mis Ebrill i astudio'r creiddiau a dosbarthu samplau i'w dadansoddi gan arbenigwyr mewn labordai yn y Deyrnas Gyfunol a'r Almaen.
Llun: Prosiect Tyllu Chew Bahir: Paratoi i dynnu rhan o’r craidd sydd ofewn y lawes fewnol o’r rod dyllu isaf © Verena Foerster, Prifysgol Potsdam
