Trafod Un Nos Ola Leuad

Trafod 'Un Nos Ola Leuad'

Dywedodd Anthony Burgess “Mae llenydda yn ymdrech i wella clwyf cig-noeth yn yr enaid.” Drwy gydol ei fywyd ni fedrodd Caradog Prichard wella’r clwyf yn ei enaid a bu profiadau erchyll ei blentyndod yn corddi yn ei isymwybod ar hyd ei oes - tan iddo ysgrifennu Un Nos Ola Leuad . Catharsis oedd ysgrifennu’r nofel hon i Caradog Prichard.

Wrth ysgrifennu Un Nos Ola Leuad fe wynebodd Caradog Prichard ei niwrosis - ei Gymhlethdod Oedipus - sef ei gariad obsesiynol at ei fam. Yn y nofel mae’n gadael allan o gaethiwed ei isymwybod un o’r delweddau fu’n ei boenydio cyhyd - y plentyn dioddefus a fu’n crio yno mor hir

Disgrifiodd W.S.Stewart yn ei lyfr “The Divided Self” (sy’n cofnodi salwch meddwl o deip Caradog Prichard) y profiad fel hyn “roedd plentyn tanddwr,diamser, digyfnewid, llawn dychryn a chwerwder wedi ei garcharu ynof i.....y plentyn aflonydd, trasig, amhosibl ei gysuro oedd yn wylo a chrio drwy’r dydd mewn carchar.....y plentyn wedi’i niweidio oedd yn symbol o ran ohonof i... Fe geisiais ei ryddhau, ei weld yn iawn, ei wneud yn real.”

Byddai Jung yn galw’r plentyn dioddefus yn isymwybod Caradog Prichard y Cysgod, y Dwbwl neu’r Doppelganger. Mae'r Cysgod neu’r Dwbwl yn ffigur cyfarwydd mewn llen gwerin a chwedloniaeth. Onid yw hi’n bosibl adnabod llawer o elfennau’r Adroddwr/Em yn nisgrifiad Heine “Der Doppelganger” - “Mae’r nos yn llonydd a’r strydoedd yn dawel.. Yn y ty yma roedd y ferch a gerais yn byw.. Fe adawodd hi’r ddinas amser maith yn ôl.. Ond mae’r ty yn dal i sefyll lle safai gynt...ac mae dyn yn sefyll, yn syllu fyny, yn cordeddu ei ddwylo.. Gwelaf ei wyneb....gwelaf yng ngolau’r lleuad mai fy wyneb i ydyw. Ti ,ddrychiolaeth llwyd, yw fy nwbwl. Pam wyt ti’n dynwared fy nghariad, fy mhoen, y dioddefaint a gefais yn y lle yma. gymaint o flynyddoedd yn ôl.”

Wrth wynebu’n onest y ddelwedd yma a fu’n corddi yn ei isymwybod a’i dwyn i olau dydd mae Caradog Prichard yn cyfaddef, iddo ef ei hun, ac i ninnau mai ef ei hun yw Em yr oedolyn grotesg anaeddfed. Wrth ddod i olau dydd yr ymwybod o’r isymwybod fe welir y Cysgod, y Dwbwl, y plentyn dioddefus, am yr hyn ydyw - sef oedolyn yn dioddef o Gymhlethdod Oedipus – sef Em yr oedolyn anaeddfed, grotesg, gwallgof sy’n cerdded y Lon Bost yn crio am ei fam. Mae Caradog Prichard yn dweud yn symbolaidd wrthym ei fod yn dioddef o Gymhlethdod Oedipus.

Gosododd Caradog Prichard gliwiau geiriol yn y nofel i ddweud wrthym fod yr Adroddwr sy’n cynrychioli’r awdur ei hun ac Em yr un person. Mae’r ddau, yr Adroddwr ac Em yn cerdded y Lon Bost yng ngolau’r lleuad i Ben Llyn Du. Mae’r cliwiau geiriol sy’n cysylltu Em gyda’r Adroddwr yn cael eu hailadrodd dro ar ôl tro “wedi tynnu ei sgidia a’i draed o’n swigod i gyd ac ynta’n crio a gweiddi am ei Fam.” (ailadroddir y llinell hon yn y nofel) “Finna’n cofio bod Em hefyd wedi tynnu am ei draed pan gawson nhw hyd iddo fo.”

Mae’r Adroddwr run fath ag Em yn tynnu’i sgidiau (ddwywaith) “Mi dynna i r hen sgidia yma am funud bach”, ac mae’r Adroddwr run fath ag Em yn crio am ei fam “Mi weidda i M-a-a-a-m.” Ceir cliw geiriol arall sy’n cysylltu Em a’r Adroddwr mewn perthynas â Jini Bach Pen Cae. Ar ddechrau’r nofel mae “Em wedi mynd â hi efo fo i Goed Allt Braich. Yn y coed cawson nhw hyd iddi fore trannoeth yn cysgu’n braf.” Yn y bennod olaf mae’r Adroddwr yn gwadu iddo lofruddio Jini Bach Pen Cae ac yn dweud “Peth dwetha ydw i’n gofio ydy i gweld hi’n cysgu’n braf.”

Mae Em wrth gwrs yn fwy na symbol o Caradog Prichard ei hun - mae’n symbol o bob dyn. Symbol o daith boenus dyn drwy fywyd creulon diystyr yw Em gwallgof yn crio am ei fam wrth gerdded y Lon Bost ar ei daith i Ben Llyn Du (marwolaeth). Symbol o boen bywyd yw’r swigod ar draed Em. “Em ...oedd y cynta rydw i’n gofio yn cerdded cyn belled a Pen Llyn Du... fe gawson hyd iddo fo fan honno, ar ei liniau ar ochr y Lon wedi tynnu ei sgidia a’i draed yn swigod i gyd ac yntau’n crio a gweiddi am ei fam.”

Darlun grotesg, creulon yw darlun Caradog Prichard o ddyn ac o’r byd - nid annhebyg i’r darlun a geir yn nrama Shakespeare “Brenin Llyr”. A’r un yw ei gwestiwn â Shakespeare - Onid gwallgofddyn yn crio am ei fam ar ei daith boenus yng ngolau’r lleuad i Ben Llyn Du yw dyn? “Is man no more than this? Unaccommodated man is no more, but such a Poor, bare, forked animal as thou art.”

Nid Em - y Cysgod neu’r Dwbwl yw’r unig Archeteip yn y nofel wrth gwrs. Mae delweddau eraill sy’n gyffredin mewn niwrosis a salwch meddwl yma - sef y Llais a’r Tad Ceryddgar, Erlidus.

Mae Jung yn disgrifio’r modd mae’r Llais (sy’n llefaru ag awdurdod dwyfol) yn gyffredin mewn salwch meddwl. Meddai Jung “mae gweithgaredd digymell y meddwl yn mynd mor frwd nes yn aml mae’r claf yn gweld darluniau gweledigaethol neu glywed lleisiau mewnol.” Mae’r Llais fel arfer yn siarad ag awdurdod dwyfol - ac nid oes gan y claf neu’r niwrotig reolaeth o gwbl dros y Llais yma. Yn y nofel y Fam Gosmig sy’n llefaru drwy gyfrwng y Llais.

Delwedd neu Archeteip arall cyffredin mewn niwrosis yw’r Tad Ceryddgar - sef yr Angel yn y nofel sy’n erlid y plentyn yn ei freuddwyd. Mae Caradog Prichard wedi awgrymu tarddiad y ddelwedd yma yn ei ddarlith “Y Rhai Addfwyn” - “Ar bared y siambr yn ein cartref bach llwm yng Nglanrafon byddai dau ddarlun. Llun fy nhad ydoedd un - ynddo ef y cafodd ei blentyn ei ddelwedd gyntaf o dduw. Pan syllwn arno o’r gwely ymddangosai weithiau yn Dduw gras a chariad - dro arall - a hynny pan fyddwn wedi gwneud rhyw ddrygioni a’r gydwybod yn fy mhoeni - Duw cas a cherydd a. welwn yn llun fy nhad.”

Yn y nofel llun o wyneb dyn ar y mur sy’n ysgogi’r hunllef lle gwelir yr Angel Erlidgar “Wrth ben lle tân oedd yna lun mawr o wyneb dyn a mwstash du gynno fo.”

Delwedd o Dduw cas a cherydd, Archeteip y Tad Ceryddgar, Erlidus yw’r Angel sy’n ymlid y plentyn (“Ogre aspect of the father”). Dyma ddisgrifiad Stewart o’r modd y poenydiwyd ef yn ei salwch gan ddelwedd y Tad Ceryddgar - “ rhaid i mi rywsut, rywfodd orchfygu’r ddelwedd o dad Dyn-Dduw ofnadwy yma sydd wedi fy nghroeshoelio i cyhyd, y ddelwedd y mae fy enaid wedi ffoi oddi wrtho yn sgrechian ac yn gwaedu. Rhaid i mi afael ynddo a’i ddal fel Jacob yn ymgodymu â’r Angel.”

Onid yw disgrifiad Caradog Prichard o’r modd y poenydiwyd ef gan ddelwedd y Tad Ceryddgar yn anhygoel o debyg?
“... dyma angel mawr yn fflio lawr ....Angel yn sgyrnygu arnaf i o dan ei fwstash du.... a disgyn ar fy mhen i...ac yn trio taflyd ein gilydd run fath ag oedd yr angal hwnnw efo Jacob.”

Ceisio dod i delerau â delwedd y Tad Ceryddgar oedd yn corddi yn ei isymwybod oedd y plentyn yn ei freuddwydion.